„Glavni cilj projekta jeste izračunati obim Zemlje koristeći
dovitljivost jednog od najgenijalnijih matematičara svih vremena“, naglasila je nastavnica fizike Marina Petrović.
Autori: članovi sekcije „Mladi fizičar“
U današnje doba kojeg karakteriše postojanje modernih satelita nije teško
shvatiti koliko je Zemlja mala u odnosu na svemir, a takođe nije teško
izmjeriti obim Zemlje. Međutim, ukoliko vratimo vrijeme više hiljada godina
unazad shvatićemo da mjerenje obima Zemlje jeste podvig vrijedan poštovanja.
Jedan od prvih koji se „usudio“ da tvrdi da je Zemlja okrugla upravo je bio
Eratosten.
„Eratosten je starogrčki matematičar koji je živjeo u
trećem vijeku prije nove ere. Stekao je slavu kao prvi koji je upoznao sistem širina i
dužina, te prvi koji je izračunao Zemljinu veličinu. Eratosten se obrazovao u
Aleksandriji i nekoliko godina u Atini. On je bio veoma značajna osoba za
istoriju nauke koja je dala veliki doprinos prije svega matematici i geografiji.
Takođe zna se da je bio prijatelj sa Arhimedom, jednim od najvećih matematičara
staroga vijeka”, ističe nastavnica fizike Marina Petrović.
Da je
Eratosten bio genijalan matematičar koji je uz pomoć štapa izmjerio obim Zemlje
to znaju svi oni koji su završili osnovnu školu. U čemu se zasniva njegova
genijalnost, otkriva nam nastavnica.
“Genijalnost svakog naučnika, pa i Eratostena,
ogleda se u jednostavnosti rješenja nekog problema. Kao i svaki naučnik
Eratosten je bio znatiželjan i zapravo je primijetio da u vrijeme ljetnjeg
solisticijuma, odnosno najdužeg dana u godini, 22-og juna nema sijenke u
bunaru. Naime tada je Sunce u zenitu, a to znači da se Sunce nalazi u najvišoj
tački na nebeskoj sferi, vertikalno iznad posmatrača. To se dešavalo tačno u
podne u Asuanu koji se nalazio neznatno sjevernije od Aleksandrije. Eratosten
je odredio da tog istog dana u
Aleksandriji sunčevi zraci padaju pod uglom otprilike oko 7 stepeni, a to je
pedeseti dio kruga. Na taj način Eratosten je izračunao obim Zemlje i
pogriješio za samo 200 kilometara”, objašnjava
nastavnica.
Saradnja među
učenicama bila je na visokom nivou:
Mjerenje dužine sijenke štapa
Sama
činjenica da je neko još prije nove ere tvrdio da je izračunao obim Zemlje i
još to da je Zemlja okrugla bilo je varvarsko svetogrđe za vrijeme koje je tek
došlo. Zbog čega je ljudima u srednjem vijeku bilo teško da prihvate da je
Zemlja okrugla i da nije centar svemira?
“To da je Zemlja okrugla protivi se svakodevnom
iskustvu i onome što ljudsko oko opaža. Klasičan primjer je brod koji se
udaljava od nas. Ako sjedimo na plaži primijetićemo kako brod koji se udaljava
od nas postaje sve manji i manji, da bi na kraju u potpunosti “nestao”. To je u
ljudima izazivalo strah, a sve što izaziva strah u nama budu maštu. Ljudi su
onda nekako intuitivno razmišljali o tome da ukoliko se brod dovoljno udalji od
nas da će sigurno stići do neke provalije sa koje će pasti. Ljudi su zamišljali
brod koji beskonačno pada ko zna gdje. Međutim brod “nestaje” iz čovjekovog
vidika upravo zbog zakrivljenosti Zemlje,”
objašnjava nastavnica.
Da se
vratimo Eratostenovom eksperimentu. Možete li nam objasniti kako je uopšte
nastala ideja o ovom projektu.
“Ovaj projekat je zapravo pokrenut od strane udruženja Inspiring Science Education koja nastoji da
popularizuje nauku u svijetu. U ovom projektu učestovalo je oko 5000 škola iz
čitavog svijeta, 10 000 nastavnika i otprilike oko 100 000 učenika, što je,
složićemo se, impresivna brojka. To što se naša škola našla na karti svijeta
kao učesnik ovako popularnog projekta za sve u školi bila je čast, a naročito
za one koje su imali mogućnost da učestvuju u tom projektu. Učestovati u
eksperimentu koji je dio istorije čovječanstva neprocjenjivo je iskustvo.
Smatram da je privilegija vratiti se u Eratostenovo vrijeme i ponoviti njegov
čuveni eksperiment”, tvrdi
nastavnica.
Članovi
naše sekcije su zapravo mjerili dužinu štapa i zapisivali dužinu sijenke tog
štapa. Kako nam to u praksi pomaže da odredimo obim Zemlje.
“Naša
škola bila je uparena sa školama iz bivše Jugoslavije i okruženja. Sproveli smo
istraživanje zajedno sa Sentadrej Reformatorskom Gimnazijom iz Mađarske.
Gospodin Alpar Ferenci poslao nam je njihove podatke o geografskoj širini i
geografskoj dužini, dužini štapa, dužini sijenke štapa i ugla koji zaklapa
sunčeva svjetlost sa štapom. Naš zadatak je bio da njihove podatke uporedimo sa
našim podacima. Organizatori ovog projekta omogućili su nam program uz pomoć
koga smo na veoma lak način mogli doći do razdaljine između Bara i grada u kome
se nalazi ova škola iz Mađarske. Koristeći neke matematičke formule i uz
podatke koje imamo lako dolazimo do obima Zemlje”, ističe
nastavnica.
Za kraj našeg razgovora možete li nam
reći kakvi su Vaši komentari o ovom projektu.
“Mislim
da ovaj projekat prije svega pobuđuje u učenicima istraživački duh i motiviše
ih da se zaintresuju za nauku. Za mene lično učešće na ovom projektu je od
neprocjenjive vrijednosti i zaista sam ponosna na činjenicu što se naša škola
našla na karti svijeta”, zaključila je nastavnica fizike Marina Petrović.
