MAGIJA JEDNOG ŠTAPA

„Glavni cilj projekta jeste izračunati obim Zemlje koristeći dovitljivost jednog od najgenijalnijih matematičara svih vremena“, naglasila je nastavnica fizike Marina Petrović.

Autori: članovi sekcije „Mladi fizičar“

U današnje doba kojeg karakteriše postojanje modernih satelita nije teško shvatiti koliko je Zemlja mala u odnosu na svemir, a takođe nije teško izmjeriti obim Zemlje. Međutim, ukoliko vratimo vrijeme više hiljada godina unazad shvatićemo da mjerenje obima Zemlje jeste podvig vrijedan poštovanja. Jedan od prvih koji se „usudio“ da tvrdi da je Zemlja okrugla upravo je bio Eratosten.

„Eratosten je starogrčki matematičar koji je živjeo u trećem vijeku prije nove ere. Stekao je slavu kao prvi koji je upoznao sistem širina i dužina, te prvi koji je izračunao Zemljinu veličinu. Eratosten se obrazovao u Aleksandriji i nekoliko godina u Atini. On je bio veoma značajna osoba za istoriju nauke koja je dala veliki doprinos prije svega matematici i geografiji. Takođe zna se da je bio prijatelj sa Arhimedom, jednim od najvećih matematičara staroga vijeka”, ističe nastavnica fizike Marina Petrović.

Da je Eratosten bio genijalan matematičar koji je uz pomoć štapa izmjerio obim Zemlje to znaju svi oni koji su završili osnovnu školu. U čemu se zasniva njegova genijalnost, otkriva nam nastavnica.

“Genijalnost svakog naučnika, pa i Eratostena, ogleda se u jednostavnosti rješenja nekog problema. Kao i svaki naučnik Eratosten je bio znatiželjan i zapravo je primijetio da u vrijeme ljetnjeg solisticijuma, odnosno najdužeg dana u godini, 22-og juna nema sijenke u bunaru. Naime tada je Sunce u zenitu, a to znači da se Sunce nalazi u najvišoj tački na nebeskoj sferi, vertikalno iznad posmatrača. To se dešavalo tačno u podne u Asuanu koji se nalazio neznatno sjevernije od Aleksandrije.  Eratosten je odredio da tog istog dana u Aleksandriji sunčevi zraci padaju pod uglom otprilike oko 7 stepeni, a to je pedeseti dio kruga. Na taj način Eratosten je izračunao obim Zemlje i pogriješio za samo 200 kilometara”, objašnjava nastavnica.

Saradnja među učenicama bila je na visokom nivou:  Mjerenje dužine sijenke štapa

Sama činjenica da je neko još prije nove ere tvrdio da je izračunao obim Zemlje i još to da je Zemlja okrugla bilo je varvarsko svetogrđe za vrijeme koje je tek došlo. Zbog čega je ljudima u srednjem vijeku bilo teško da prihvate da je Zemlja okrugla i da nije centar svemira?

“To da je Zemlja okrugla protivi se svakodevnom iskustvu i onome što ljudsko oko opaža. Klasičan primjer je brod koji se udaljava od nas. Ako sjedimo na plaži primijetićemo kako brod koji se udaljava od nas postaje sve manji i manji, da bi na kraju u potpunosti “nestao”. To je u ljudima izazivalo strah, a sve što izaziva strah u nama budu maštu. Ljudi su onda nekako intuitivno razmišljali o tome da ukoliko se brod dovoljno udalji od nas da će sigurno stići do neke provalije sa koje će pasti. Ljudi su zamišljali brod koji beskonačno pada ko zna gdje. Međutim brod “nestaje” iz čovjekovog vidika upravo zbog zakrivljenosti Zemlje,” objašnjava nastavnica.

Da se vratimo Eratostenovom eksperimentu. Možete li nam objasniti kako je uopšte nastala ideja o ovom projektu.

“Ovaj projekat je zapravo pokrenut od strane udruženja Inspiring Science Education koja nastoji da popularizuje nauku u svijetu. U ovom projektu učestovalo je oko 5000 škola iz čitavog svijeta, 10 000 nastavnika i otprilike oko 100 000 učenika, što je, složićemo se, impresivna brojka. To što se naša škola našla na karti svijeta kao učesnik ovako popularnog projekta za sve u školi bila je čast, a naročito za one koje su imali mogućnost da učestvuju u tom projektu. Učestovati u eksperimentu koji je dio istorije čovječanstva neprocjenjivo je iskustvo. Smatram da je privilegija vratiti se u Eratostenovo vrijeme i ponoviti njegov čuveni eksperiment”, tvrdi nastavnica.

Članovi naše sekcije su zapravo mjerili dužinu štapa i zapisivali dužinu sijenke tog štapa. Kako nam to u praksi pomaže da odredimo obim Zemlje.

“Naša škola bila je uparena sa školama iz bivše Jugoslavije i okruženja. Sproveli smo istraživanje zajedno sa Sentadrej Reformatorskom Gimnazijom iz Mađarske. Gospodin Alpar Ferenci poslao nam je njihove podatke o geografskoj širini i geografskoj dužini, dužini štapa, dužini sijenke štapa i ugla koji zaklapa sunčeva svjetlost sa štapom. Naš zadatak je bio da njihove podatke uporedimo sa našim podacima. Organizatori ovog projekta omogućili su nam program uz pomoć koga smo na veoma lak način mogli doći do razdaljine između Bara i grada u kome se nalazi ova škola iz Mađarske. Koristeći neke matematičke formule i uz podatke koje imamo lako dolazimo do obima Zemlje”, ističe nastavnica.

Za kraj našeg razgovora možete li nam reći kakvi su Vaši komentari o ovom projektu.

“Mislim da ovaj projekat prije svega pobuđuje u učenicima istraživački duh i motiviše ih da se zaintresuju za nauku. Za mene lično učešće na ovom projektu je od neprocjenjive vrijednosti i zaista sam ponosna na činjenicu što se naša škola našla na karti svijeta”, zaključila je nastavnica fizike Marina Petrović.